Vào tháng 4 năm 2023, một nhóm học giả tại Đại học Carnegie Mellon đã bắt đầu thử nghiệm khả năng hóa học của trí tuệ nhân tạo. Họ đã kết nối hệ thống AI (Artificial Intelligence) với một phòng thí nghiệm giả định. Sau đó, họ yêu cầu sản xuất ra nhiều chất khác nhau. Chỉ với hai từ hướng dẫn “tổng hợp ibuprofen” các nhà hóa học đã có được hệ thống xác định các bước cần thiết để thiết bị trong phòng thí nghiệm biết được công thức điều chế thuốc giảm đau ibuprofen.

Thí nghiệm từ Đại học Carnegie Mellon gây nên ấn tượng mạnh. Nhưng nó không gây nên ngạc nhiên. Sau nhiều năm hứa hẹn, cuộc cách mạng AI đã đến. Từ nhận dạng khuôn mặt đến tạo văn bản, các mô hình AI đang lan rộng khắp xã hội. AI viết lập trình và văn bản cho các công ty dịch vụ khách hàng, giúp sinh viên làm nghiên cứu, vượt qua ranh giới của khoa học, từ khám phá thuốc đến phản ứng tổng hợp hạt nhân.

Những cơ hội mà AI mang lại vô cùng lợi ích lớn lao, qua các chương trình xây dựng và quản lý, góp phần cải thiện xã hội. Ví dụ như: cung cấp cho học sinh người gia sư trong các môn học, hoặc giúp đỡ gia đình những lời khuyên về y tế. Nhưng AI cũng có những mối lo nguy hiểm lớn như việc đưa ra những nguồn tin thất thiệt, sai lệch, làm tăng thêm sự phân biệt đối xử đưa đến việc công ty bị theo dõi. Riêng các hệ thống AI tương lai có thể đưa đến nguy cơ các cơ sỡ hạ tầng bị tiết lộ chương trình hay kế hoạh kinh doanh.

Trên thực tế khi triển khai chương trình AI các nhà khoa học cũng đã cảnh báo những tai hại có thể xảy ra. Trong một lá thư, người lãnh đạo hầu hết các phòng thí nghiệm AI đều cảnh báo rằng: “ Việc giảm thiểu nguy cơ tuyệt chủng từ AI phải ưu tiên hàng đầu, bên cạnh các rủi ro quy mô khác như đại dịch và chiến tranh hạt nhân”.

Sau lời tuyên bố của Lãnh đạo AI, các nhà hoạch định chính sách, bao gồm Tổng Thống Joe Biden đã gặp các lãnh đạo ngành và thúc đẩy các biện pháp an toàn AI mới. Đồng thời theo dõi bắt kịp để ngăn ngừa và tìm cách xử lý. Tác hại của AI trong xã hội ngày nay đến từ những mô hình của ngày hôm qua. Các hệ thống tiên tiến nhất vẫn chưa được sử dụng. Các nhà khoa học dường như đang trên đà tự động hóa hầu như những gì con người làm trước đây nay chuyển giao lại cho AI.

Để đề phòng các mối nguy hiểm trong tương lai, một số chuyên gia đã kêu gọi tạm dừng phát triển các hệ thống tiên tiến AI. Tuy nhiên, các nhà hoạch chính sách cho rằng nên có những chương trình hướng dẫn sự phát triển của ngành. Bắt đầu bằng việc ai có thể truy cập vào các “chip” tiên tiến tạo nên mô hình AI. Bảo đảm kẻ xấu không thể dùng hệ thống AI để sử dụng cho những việc phi pháp. Trong lĩnh vực nầy chính phủ nên góp phần vào việc kiểm soát.

Thế thì AI nguy hại đến mức độ nào? Câu trả lời thật đáng sợ là không ai có thể biết được mức độ nguy hại đến đâu. Chỉ biết rằng công nghệ AI có nhiều ứng dụng và nắm bắt tác động mạng, tạo ra phiên bản giống như con người để lừa đảo và thuyết phục. Các mô hình AI tạo ra rất ấn tượng trong việc tạo mã máy tính, cập nhật ứng dụng của các lập trình viên. Nhưng ngược lại sức mạnh của AI có thể giúp các lập trình viên tạo ra lập trình mới chống lại virus. Cũng như nhờ AI để xác định các loại thuốc và dự đoán các loại vũ khí hóa học. Trong cuộc thí nghiệm vào tháng 3 năm 2022, các nhà hóa học đã sử dụng AI để xác định 40,000 hóa chất độc hại, trong đó có nhiều hóa chất hoàn toàn mới lạ.

Trung Quốc & AI

Vào năm 2017 Trung Quốc tuyên bố họ có tham vọng trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence) vào năm 2030. Trong khi đó Mỹ hiện nay là quốc gia dẫn đầu trên mọi phương diện. Nhưng công bình nhận định rằng Trung Quốc đang có những tiến bộ vượt trội trên cả Mỹ và u châu. Ngân sách chi tiêu cho chương trình AI của Bắc Kinh hằng năm lên đến hàng chục tỷ Mỹ Kim.

Đông thái trên của Trung Quốc không tránh khỏi cuộc chạy đua AI giữa Mỹ và u châu. Sự khác biệt giữa chương trình AI của Mỹ hoàn toàn khác Trung Quốc. Mỹ dùng AI như một phương tiện phục vụ con người. Ngược lại Trung Quốc dùng AI với mục đích trộm cắp sản phẩm trí tuệ của Mỹ và u châu. Chính vì thế, thế giới cần nghiêm túc nhìn vào sự phát triển AI của Bắc Kinh trong thực tiễn, để cảnh báo trước những mưu đồ của Trung Quốc.

Trên một góc cạnh nào đó sự phát triển chương trình AI của Trung Quốc, theo chuyên gia phân tích có 2 mặt:

Mặt tích cực:
- Việc triển khai AI có nhịp độ nhanh và thực dụng, tìm kiếm các ứng dụng có thể giải quyết các vấn đề trên thế giới thực. Ví dụ như: trong lãnh vực chăm sóc sức khoẻ. Trong khi Trung Quốc đang vật lộn với giá thuốc cao gây khó khăn cho người tiêu thụ đặc biệt cho người cao tuổi. Ngoài ra sự phát triển AI còn giúp được sự kết nối cộng đồng vùng cao, vùng xa với các chuyên gia tư vấn sức khoẻ kinh nghiệm thông qua các chương trình y tế, nhất là có thể phát hiện căn bệnh ung thư sớm để điều trị.
- Các dụng cụ AI của Trung Quốc được sử dụng chống Covid-19 trước đây, dùng để truy cập khi bùng phát. Dùng dụng cụ AI để thử nghiệm chống lại virus bằng cách tăng tốc sàng lọc, chẩn đoán và điều chế dượt phòng. Trong quá khứ công cụ AI được sử dụng ở Vũ Hán, Thượng Hải v.v.. qua hình thức đẩy mạnh quá trình chẩn đoán chụp CT scan.

Mặt tiêu cực:
- Đối với Trung Quốc sử dụng AI còn có mục đích tình báo chiến lược. Theo các báo cáo gần đây, Bắc Kinh đã sử dụng công nghệ thông tin nhận dạng khuôn mặt nhằm mục đích giám sát và giam giữ những người dân tộc thiểu số theo đạo Hồi ở Tân Cương.
- Trường hợp thứ hai, trong hệ thống “toà án thông minh” ở Thượng Hải, các đánh giá do AI tạo ra dùng để hỗ trợ các quyết định tuyên án không chính xác gây ra bất công cho bị cáo.

Báo cáo mới nhất của Ngũ Giác Đài đệ trình lên Quốc Hội về việc Trung Cộng càng ngày càng triển khai sức mạnh quân sự. Bắc Kinh đã tăng thêm ngân sách dành riêng cho đầu đạn nguyên tử, tàu chiến và máy bay chiến đấu. Đây là bước nhảy vọt về năng lực hiện đại Bắc Kinh đang theo đuổi không ngoài mục đính chính là cạnh tranh sức mạnh với Hoa Kỳ qua tin tặc từ AI.

Trước đây vào thượng tuần tháng 10, Bộ Quốc Phòng Mỹ cũng trình lên Quốc Hội về khả năng quốc phòng của Trung Quốc dùng AI để thâu tóm sức mạnh quân sự của đối phương. Báo cáo nầy cho biết mọi hoạt động thuộc về quân đội đều được chuyển giao dưới sự quản trị và điều hành của PLA (the People’s Liberation Army). Một lực lượng hung hăng trong các vấn đề thuộc về quốc tế. Báo cáo còn cho biết thêm, Trung cộng lấy khẩu hiệu cho việc đẩy mạnh chương trình triển khai sức mạnh qua tiêu đề:” chiến đấu và giành chiến thắng trong các cuộc chiến chống lại kẻ thù mạnh”. Tiêu đề trên, chính là kỳ vọng của Tập Cận Bình và bè lũ muốn trực tiếp chống lại Hoa Kỳ.

Ngoài ra Ngũ Giác Đài cũng lưu ý máy bay chiến đấu của Trung cộng vừa được tân trang và cải thiện một cách nhảy vọt. Dự tính đến cuối năm 2023, Lực lượng Không quân PLA (PLAAF) và Hải quân PLA (PLAN) có 1,300 máy bay chiến đấu vào cuối năm 2023. Chưa kể đến số lượng thay thế 500 máy bay mới, đầy đủ các hệ thống điện tử hiện đại và khả năng chiến đấu hiệu quả hơn trước đây rất nhiều. Trong báo cáo lên Quốc hội, DoD (Bộ Quốc Phòng) Hoa Kỳ cho biết quân đội Trung cộng có thể sẽ trở thành lực lượng Hải quân ngang ngửa với Hoa Kỳ và có thể số lượng sẽ nhiều hơn Hải quân Mỹ trong vài năm tới đây.

Quan trọng hơn nữa, Ngũ Giác Đài cũng đã đệ trình lên Quốc Hội văn bản thứ hai về việc Trung cộng có những nỗ lực vượt trội về trí tuệ nhân tạo (AI; Artificial Intelligence), nêu bật chiến lược sử dụng AI để phát hiện điểm yếu hay mạnh của đối phương. Đồng thời đẩy mạnh và tăng cường các hệ thống thông minh để biết được chiến lược và chiến thuật cũng như truyền tin của đối thủ. Tường trình trên còn nhấn mạnh Trung Quốc là một thế lực đáng quan tâm trong bối cảnh AI toàn cầu có thể vượt qua tiến bộ của Tây phương trong việc nghiên cứu và phát triển AI 2025. Từ đó Trung Cộng sẽ dẫn đầu thế giới trong lãnh vực AI vào năm 2030. Tham vọng triển khai AI của Bắc Kinh là ưu tiên hàng đầu trong chiến lược tình báo then chốt mà Trung Cộng coi đây là chính sách không thể bỏ quên.

Tường trình của Ngũ Giác Đài trùng hợp với những lo ngại trong giới tình báo Hoa Kỳ. Ví dụ như Lakshmi Raman, người giám sát chương trình AI cho cơ quan CIA đã cảnh báo về sự hiện đại hoá tính đa dạng và mở rộng của cơ quan AI Trung Quốc trong Hội nghị Thượng đỉnh. Song song với nhận định của cơ quan CIA, Bộ An ninh Nội địa cũng xác nhận sự gia tăng công nghệ AI của Bắc Kinh là một thách thức nghiêm trọng cho các quốc gia Tây phương nói chung. Bộ An ninh cũng đưa ra nhiều chứng minh cho thấy AI của Trung quốc chẳng những thu tập tin tức nội bộ của đối phương, tổ chức nầy còn đưa ra những nguồn tin thất thiệt, trong mục đích tuyên truyền sai lệch thông tin nhằm xói mòn niềm tin của dân chúng vào thể chế dân chủ, cùng với việc dùng công nghệ tấn công mạng, đánh cắp thông tin cá nhân và thông tin ngân hàng về trương mục riêng tư v.v.. Hầu hết trong các báo cáo đều cho biết Trung Quốc đã thành lập Trung tâm nghiên cứu, mua lại công nghệ và robot, cho phép Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung quốc (PLA) sử dụng đầu tiên.

Tuy nhiên, báo cáo lưu ý sự phụ thuộc liên tục của Trung Quốc vào một số công nghệ nước ngoài để sản xuất phần cứng AI, bao gồm các nhà máy sản xuất hiện đại và phần mềm thiết kế điện tử. Bất chấp điều này, các chuyên gia Trung Quốc vẫn đang nghiên cứu các vật liệu thay thế và thiết kế sáng tạo trong tương lai.
Trong một bước phát triển đáng kể vào năm 2021, PLA đã công bố một chiến lược được gọi là “Chiến tranh chính xác đa miền”. Cách tiếp cận này nhằm mục đích thích hợp những tiến bộ trong xử lý dữ liệu và AI để xác định những điểm yếu nghiêm trọng trong khuôn khổ hoạt động của quân đội Hoa Kỳ, sau đó là các cuộc tấn công phối hợp, chính xác vào những điểm yếu này trên nhiều chiến trường khác nhau.

Đáp lại, Mỹ đã bắt đầu các biện pháp nhằm làm giảm lợi thế của Trung Quốc trong lĩnh vực AI, qua các biện pháp bao gồm việc thắt chặt các quy định xuất khẩu chip để hạn chế việc gửi chip AI cao cấp sang Trung Quốc. Tuy nhiên, biện pháp trên các nhà khoa học không vừa lòng vì họ cho rằng các quy định chặt chẽ sẽ làm chậm lại sự phát triển AI. Và các yêu cầu nghiêm ngặt có thể trì hoãn hoặc thậm chí phá hủy nhiều mô hình trị giá hàng tỷ Mỹ kim. Giống như các ngành công nghệ khác, các quy định cứng rắn có thể tạo ra rào cản để gia nhập thị trường. Nhất là về lãnh vực y tế AI có thể phục con người bằng những nguyên tắc trị liệu mới giúp cho bệnh nhân sớm hồi phục./.